پورت شیمی درمانی چیست؟
پورت شیمی درمانی یکی از ابزارهای کلیدی در درمان سرطان است که
فرآیند شیمی درمانی را برای بیماران آسانتر و مؤثرتر میکند. این دستگاه کوچک، که
زیر پوست قرار میگیرد، دسترسی ایمن به رگهای مرکزی را فراهم کرده و از آسیب به
رگهای محیطی جلوگیری میکند. در این مقاله، به بررسی جزئیات پورت شیمی درمانی، از
اجزای آن گرفته تا کاربردها، مزایا، عوارض، نحوه کاشت و مراقبتهای لازم میپردازیم.
پورت
شیمی درمانی، که به آن پورتکت یا کاتتر وریدی نیز گفته میشود، یک دستگاه
پزشکی کوچک است که برای تزریق داروهای شیمی درمانی، خونگیری یا تزریق مواد مغذی
استفاده میشود. این دستگاه معمولاً در ناحیه قفسه سینه زیر پوست کاشته شده و به
سیاهرگهای مرکزی متصل میشود.
اجزای پورت شیمی درمانی
پورت از دو بخش
اصلی تشکیل شده است: یک محفظه کوچک از جنس تیتانیوم یا پلاستیک زیستسازگار که
زیر پوست قرار میگیرد و دارای غشای سیلیکونی برای ورود سوزنهای مخصوص است، و یک
کاتتر انعطافپذیر که از محفظه به سیاهرگ مرکزی، مانند ورید سابکلاوین یا
ژوگولار، متصل میشود. این طراحی باعث میشود پورت برای بیمارانی که نیاز به درمانهای
طولانیمدت دارند، مانند مبتلایان به سرطان پستان، ریه یا لنفوم، بسیار کاربردی
باشد. پورتها در انواع تکحفرهای (برای تزریق یک دارو) و دوحفرهای (برای تزریق
همزمان چند دارو) موجود هستند و از آسیب به رگهای کوچک دستها جلوگیری میکنند.
پورت شیمی درمانی برای تسهیل دسترسی به رگهای مرکزی طراحی شده و
کاربردهای متعددی دارد. این دستگاه امکان تزریق داروهای شیمی درمانی قوی را فراهم
میکند که ممکن است به رگهای محیطی آسیب بزنند. همچنین، برای خونگیریهای مکرر،
تزریق آنتیبیوتیکها، مواد مغذی یا مایعات وریدی استفاده میشود. این ابزار بهویژه
برای بیمارانی که دورههای درمانی طولانی دارند، مفید است.
مزایای پورت در شیمی درمانی
مزایای پورت شیمی درمانی در درمان سرطان شامل موارد زیر است:
- کاهش درد و آسیب به رگها:
با حذف نیاز به رگگیری مکرر، پورت از درد و آسیب به رگهای کوچک دستها
جلوگیری میکند.
- کاهش خطر عفونتهای سطحی:
از آنجا که پورت زیر پوست قرار دارد، احتمال عفونت در مقایسه با کاتترهای
خارجی کمتر است.
- بهبود کیفیت زندگی:
بیماران میتوانند فعالیتهای روزانه مانند دوش گرفتن یا ورزش سبک را با
محدودیت کمتری انجام دهند.
- افزایش کارایی درمان:
تزریق مستقیم دارو به رگهای بزرگ باعث توزیع سریعتر و مؤثرتر دارو میشود.
- دسترسی ایمن و مکرر به رگها:
پورت برای درمانهای طولانیمدت طراحی شده و از آسیب به رگهای کوچک ناشی از
داروهای قوی شیمی درمانی جلوگیری میکند.
علت اصلی استفاده از پورت، نیاز به دسترسی ایمن و مکرر به رگها در
درمانهای طولانیمدت است، بهویژه زمانی که داروهای شیمی درمانی ممکن است به رگهای
کوچک آسیب بزنند.
نحوه کاشت پورت و آمادگی برای آن
کاشت پورت شیمی درمانی یک عمل جراحی سرپایی است که معمولاً تحت بیحسی
موضعی یا بیهوشی عمومی انجام میشود و حدود ۳۰ تا ۶۰
دقیقه طول میکشد. در این عمل، جراح یک برش کوچک در پوست قفسه سینه ایجاد میکند و
کاتتر را از طریق رگ ژوگولار یا سابکلاوین به سیاهرگ مرکزی هدایت میکند. سپس
محفظه پورت زیر پوست ثابت شده و محل برش با بخیه بسته میشود. پس از کاشت، پورت با
تزریق مایع تست میشود تا از عملکرد صحیح آن اطمینان حاصل شود. این عمل کمخطر
است، اما مانند هر جراحی ممکن است با خطراتی مانند خونریزی یا عفونت همراه باشد.
برای آمادگی قبل از کاشت
پورت، بیماران باید آزمایشهای خون و تصویربرداری انجام دهند و با پزشک در
مورد داروهای مصرفی خود مشورت کنند. بهطور خاص، مصرف داروهای رقیقکننده خون
مانند آسپیرین باید چند روز قبل متوقف شود. توصیه میشود پورت حداقل یک هفته قبل
از شروع شیمی درمانی کاشته شود تا پوست فرصت التیام داشته باشد. پس از عمل، کمی
درد یا کبودی در محل طبیعی است که با مسکنها قابل کنترل است. بیماران باید از
فعالیتهای سنگین در روزهای ابتدایی پس از کاشت اجتناب کنند تا از جابهجایی پورت
جلوگیری شود.
شایعترین عوارض کاشت پورت شیمی درمانی
پورت شیمی درمانی ممکن است با عوارضی همراه باشد که شایعترین آنها
شامل موارد زیر است:
- عفونت در محل کاشت:
علائمی مانند قرمزی، تورم یا چرک.
- لخته خون (ترومبوز):
تشکیل لخته در کاتتر یا رگ.
- انسداد کاتتر:
تجمع مواد یا خون که مانع تزریق میشود.
- جابهجایی پورت:
حرکت پورت از محل اصلی خود.
- درد یا کبودی موقت:
بهویژه در روزهای ابتدایی پس از کاشت.
معایب احتمالی استفاده از پورتهای شیمی درمانی
اگرچه پورت مزایای زیادی دارد، اما معایبی
نیز وجود دارد که شامل موارد زیر است:
- نیاز به جراحی برای کاشت و
برداشتن: هر دو فرآیند نیازمند عمل جراحی هستند که میتواند
خطراتی مانند عفونت یا خونریزی به همراه داشته باشد.
- هزینه اولیه بالا:
کاشت پورت ممکن است برای برخی بیماران گران باشد، بهویژه اگر تحت پوشش بیمه
نباشد.
- نیاز به مراقبت منظم:
شستشوی دورهای پورت برای جلوگیری از انسداد ضروری است و میتواند زمانبر
باشد.
- خطر عفونتهای سیستمیک:
در موارد نادر، عفونتهای جدی ممکن است رخ دهند که نیازمند درمان آنتیبیوتیکی
یا برداشتن پورت هستند.
- ناراحتی ظاهری:
برخی بیماران ممکن است از ظاهر برآمدگی پورت زیر پوست احساس ناراحتی کنند.
چه زمانی باید با پزشک تماس بگیریم؟
در صورت مشاهده علائمی مانند تب بالای ۳۸ درجه سانتیگراد، قرمزی، تورم یا درد شدید در محل پورت،
مشکل در تزریق یا خونگیری، تنگی نفس، درد قفسه سینه، خروج چرک یا مایع غیرعادی از
محل پورت یا تورم غیرعادی در بازو یا گردن، فوراً با پزشک تماس بگیرید. این علائم
ممکن است نشاندهنده عفونت، لخته خون یا انسداد باشند و نیاز به بررسی فوری دارند.
مراقبت از پورت و زمان برداشتن آن
مراقبت
از پورت شیمی درمانی برای جلوگیری از عوارض و حفظ عملکرد آن ضروری است. پورت
باید هر ۴ تا ۶ هفته توسط پرستار با محلول هپارین یا
سالین شستشو شود تا از انسداد جلوگیری گردد. محل پورت باید تمیز و خشک نگه داشته
شود و از ضربه به آن اجتناب شود. هنگام دوش گرفتن، استفاده از پوششهای ضدآب توصیه
میشود تا از ورود آب به محل جلوگیری شود. بیماران باید از فعالیتهای سنگین که
ممکن است پورت را جابهجا کند، خودداری کنند، اما فعالیتهای روزمره مانند پیادهروی
معمولاً مشکلی ایجاد نمیکنند.
پورت شیمی درمانی معمولاً پس از اتمام درمان، مانند پایان دوره شیمی
درمانی، با یک عمل جراحی ساده برداشته میشود. پزشک زمانی این کار را توصیه میکند
که دیگر نیازی به پورت نباشد، اغلب چند ماه پس از آخرین جلسه درمان. این عمل نیز
مانند کاشت، کمخطر است و معمولاً بهصورت سرپایی انجام میشود.
سوالات رایج در خصوص پورت شیمی درمانی
در مورد سؤالات رایج، بیماران اغلب سؤالاتی دارند که در ادامه به آنها
پاسخ داده شده است:
1. آیا میتوان با پورت شنا کرد؟
بله، پس از التیام کامل محل کاشت و با استفاده از پوشش ضدآب، شنا کردن امکانپذیر
است.
2. آیا پورت دردناک است؟ معمولاً خیر،
اما ممکن است در روزهای ابتدایی پس از کاشت کمی ناراحتی وجود داشته باشد که به
مرور کاهش مییابد.
3. آیا پورت دائمی است؟ خیر، پورت پس
از پایان درمان با یک عمل ساده برداشته میشود.
4. چگونه از عفونت پورت جلوگیری کنم؟
رعایت بهداشت، شستشوی منظم پورت توسط پرستار و استفاده از پوششهای ضدآب هنگام دوش
گرفتن به پیشگیری از عفونت کمک میکند.
5. آیا میتوان با پورت ورزش کرد؟
ورزشهای سبک مانند پیادهروی معمولاً مشکلی ندارند، اما از فعالیتهای سنگین که
ممکن است به پورت فشار وارد کند، باید اجتناب شود.
اگر سؤال دیگری دارید، مشورت با پزشک بهترین راه برای دریافت پاسخهای
دقیق و متناسب با شرایط شما است.
نتیجهگیری
پورت شیمی درمانی ابزاری مؤثر برای بیماران سرطانی است که نیاز به درمانهای طولانیمدت دارند. این دستگاه با کاهش درد، افزایش کارایی درمان و بهبود کیفیت زندگی، نقش مهمی در فرآیند شیمی درمانی ایفا میکند. با آگاهی از نحوه کاشت، مراقبتها و عوارض احتمالی، بیماران میتوانند با اطمینان بیشتری از این ابزار استفاده کنند. اگر در حال برنامهریزی برای کاشت پورت هستید، این راهنما به شما کمک میکند تا تصمیم آگاهانهای بگیرید و با پزشک خود در مورد شرایط خاص خود مشورت کنید.
